De Buitenplaats Landgoed Het Hakenberg ligt op de stuwwal in het Nationaal Landschap Noordoost Twente ten noordoosten van Oldenzaal. Hier creëerde de befaamde landschapsarchitect Pieter Wattez tussen 1907 en 1912 een parkaanleg.
De bloei van de Twentse textielindustrie tussen 1880 en 1920 stelde de fabrikanten in de gelegenheid een groot aantal buitenplaatsen en landgoederen te ontwikkelen. De aangekochte gronden werden gebruikt voor landbouw, veeteelt en bosbouw en de aanleg van landhuizen met veelal een parkaanleg. Deze waren aanvankelijk bedoeld voor bewoning in de zomermaanden.
In eerste instantie werden landgoederen rond de steden Enschede, Hengelo en Oldenzaal ontwikkeld. Later bleek ook de stuwwal in Noordoost Twente een geschikt oord. Voor de aanleg in landschapsstijl kon geraffineerd gebruik worden gemaakt van het reliëf in het terrein. De buitenplaatsen moesten onderling concurreren in aanleg en schoonheid. Bij de bouw en aanleg schakelden de textielfabrikanten vooraanstaande architecten en tuinarchitecten in. Opvallend is de grote variatie in stijlkenmerken van de landhuizen.
Bijzonderheden
Wattez
Petrus Hermannus (Pieter) Wattez (1871-1953) was een zoon van tuinarchitect Dirk Wattez. De documentatie van het werk van Pieter Wattez is beperkt. Hieronder citeren wij uit een krantenbericht uit 1941, een bericht ter gelegenheid van zijn 70ste verjaardag:
Het betreft hier een in het geheele land, maar voornamelijk in twente, bekende persoonlijkheid wiens plannen en adviezen op het gebied van landschapsschoon en - architectuur overal groote waardeering mocht vinden en waarvan de uitgevoerde ontwerpen alle getuigen van zuiver origineele opvatting en kunstzinnigheid. Zoo zal zijn naam onafscheidelijk aan zijn ontwerpen verbonden blijven.
De werken genoemd in dit artikel betreffen in Twente onder meer Tuindorp 't Lansink, het G.J. Van Heekpark en de buitenplaatsen De Weele, De Hooge Boekel, Het Oosterveld, Zonnebeek en Het Hakenberg.
Aanleg op Het Hakenberg
Het oeuvre van Wattez vertoont een grote variatie. Hij werkte zowel in de landschapsstijl als in een stijl die als monumentaal symmetrisch aangeduid kan worden. Met name bij zijn opdrachten in Twente had Wattez de mogelijkheid voor grootschalig werk met weidse gebaren die hij meesterlijk beheerste. Het Hakenberg is daar een goed voorbeeld van.
Toen Wattez hier aan het werk ging was de theekoepel op de heuveltop aanwezig. Al in de 18e eeuw waren er in dit gebied reeds kleinschalige buitenverblijven, onder meer een herenkamer in een aangrenzende boerderij en enkele theekoepels. De koepel op Het Hakenberg van omstreeks 1900 vormde het uitgangspunt voor de aanleg het van Wattez – van daaruit lopen verschillende zichtlijnen naar het omringende landschap. Door middel van een zorgvuldige enscenering heeft hij de natuurlijke omgeving met glooiend terrein omgevormd tot een idyllisch, schilderachtig park. Met relatief weinig ingrepen is de dramatiek in het landschap sterk verhoogd. Voor het landhuis, dat uiteindelijk pas in 1927 werd gerealiseerd - de tussenkomst van de eerste wereldoorlog heeft het proces van de aanleg vertraagd - had hij een passende plek bedacht: tegen de zuidhelling en met rugdekking van de heuveltop. Het huis is een vertrekpunt voor verschillende wandelingen, waarbij de wandelpaden als concentrische 'schillen' op de zuidhelling liggen: eerst een 'rondweg' die ook ter ontsluiting diende, een wandelpad rond de afgerasterde weide en een wandelpad door de bosrand achter de vijver langs.
Na het herstel en de restauratie van dit complex gedurende 2010-2016 vertelt Het Hakenberg het verhaal van ruim 200 jaar cultuurgeschiedenis - van herenkamer, theekoepel naar aanleg in Engelse landschapsstijl - en toont dat vrijwel onaangetast.